Kształcenie zawodowe w Polsce

Dotychczas w polskim systemie oświaty kształcenie zawodowe realizowane było w 3 typach szkół: 3-letniej zasadniczej szkole zawodowej, 4-letnim technikum, szkole policealnej (nie dłużej niż 2,5 roku) oraz na kwalifikacyjnych kursach zawodowych i kursach umiejętności zawodowych. W związku z reformą oświaty, od roku szkolnego 2017/2018 rozpoczęły się zmiany w polskim systemie edukacji, których wprowadzanie zakończy się w roku szkolnym 2022/2023.

Kształcenie zawodowe odbywa się w następujących typach szkół:

• technikum,
• szkoła branżowa I stopnia,
• szkoła branżowa II stopnia,
• szkoła policealna.

Technikum

W technikum realizowane jest zarówno nauczanie ogólne, jak i zawodowe. Oznacza to, że uczniowie są przygotowywani zarówno do wykonywania konkretnego zawodu, jak i do przystąpienia do egzaminu maturalnego, a w konsekwencji do rozpoczęcia studiów. Nauka w technikum trwa 5 lat.

Szkoła branżowa

Zasadnicza szkoła zawodowa zastąpiona została dwoma typami szkół: 3-letnią szkołą branżową I stopnia oraz 2-letnią szkołą branżową II stopnia, w ramach których odbywa się kształcenie ogólne i zawodowe, ze szczególnym naciskiem na praktyczną naukę zawodu. Pod koniec nauki w szkole branżowej I stopnia uczniowie będą przystępować do egzaminu potwierdzającego kwalifikacje w zawodzie, co umożliwi im potem otrzymanie dyplomu potwierdzającego te kwalifikacje i uzyskanie wykształcenia zasadniczego branżowego. Od roku szkolnego 2020/2021 pierwsi absolwenci szkół branżowych I stopnia rozpoczną naukę w szkołach branżowych II stopnia. Kształcenie będzie odbywało się tam w zawodach posiadających wspólną kwalifikację z zawodami nauczanymi w szkołach I stopnia. Ukończenie branżowej szkoły II stopnia pozwoli na otrzymanie dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe (po zdaniu właściwego dla danego zawodu egzaminu) oraz uzyskanie wykształcenia średniego branżowego. Absolwenci branżowej szkoły II stopnia będą mogli przystąpić do egzaminu maturalnego, co pozwoli im na uzyskanie świadectwa dojrzałości, a tym samym umożliwi rozpoczęcie nauki na uczelniach wyższych.

Szkoła policealna

Istnieje jeszcze jeden typ szkoły, który pozwala na zdobywanie kwalifikacji w danym zawodzie, a jest nim szkoła policealna. Do szkoły policealnej mogą zostać przyjęte osoby, które uzyskały już wykształcenie średnie (świadectwo dojrzałości nie jest w tym przypadku wymagane). Nauka w takiej szkole umożliwia przystąpienie do egzaminu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe oraz uzyskanie właściwego dyplomu, a tym samym tytułu technika w danym zawodzie.

Praktyczna nauka zawodu

Kształcenie zawodowe przybiera dwie formy (teoretyczną i praktyczną), a jego celem jest przygotowanie uczniów do wejścia na rynek pracy i wykonywania wybranego zawodu. Kształcenie zawodowe teoretyczne odbywa się w szkole, natomiast kształcenie zawodowe praktyczne, czyli tzw. praktyczna nauka zawodu (PNZ) może odbywać się w: placówkach kształcenia praktycznego, placówkach kształcenia ustawicznego, warsztatach szkolnych, pracowniach szkolnych, u pracodawców lub też w indywidualnych gospodarstwach rolnych. PNZ jest podstawą wszelkiego rodzaju kształcenia zawodowego, umożliwia bowiem zastosowanie zdobytej już wiedzy w rzeczywistych warunkach pracy i jednoczesne opanowanie koniecznych do podjęcia pracy umiejętności zawodowych. Osoba przygotowująca się do zawodu może odbywać praktyczną naukę zawodu mając status ucznia lub status pracownika młodocianego (przeznaczony dla osób w wieku 16-18 lat). W pierwszym przypadku za organizację takiej nauki odpowiada szkoła, w drugim – pracodawca, który zawiera z młodocianym umowę o pracę w celu przygotowania do zawodu, a następnie kieruje go do szkoły celem uzupełnienia wiedzy teoretycznej. Praktyczna nauka zawodu może przybrać formę zajęć praktycznych lub też praktyk zawodowych (jak ma to miejsce w przypadku techników i szkół policealnych). Zakres wiedzy i umiejętności, które uczniowie mogą nabyć podczas tego rodzaju zajęć oraz ich wymiar godzinowy określone są w programie nauczania dopuszczonym do użytku w danej szkole oraz w podstawie programowej dla danego zawodu.

Pozaszkolna nauka zawodu

Nauka zawodu może przybrać również formę pozaszkolną i jest wówczas prowadzona przez: centra kształcenia praktycznego (CKP), centra kształcenia ustawicznego (CKU) lub ośrodki dokształcania i doskonalenia zawodowego (ODDZ). Centra kształcenia praktycznego są odpowiedzialne za praktyczne przygotowanie uczniów szkół zawodowych poprzez realizację całości lub części programu nauczania dla danego zawodu. Z kolei CKU we współpracy z pracodawcami oferują kształcenie ustawiczne (także o charakterze praktycznym) oraz opracowują i wydają materiały dydaktyczno-metodyczne. W ośrodkach dokształcania i doskonalenia zawodowego młodociani pracownicy (czyli ci, którzy ukończyli 16. rok życia i podpisali z pracodawcą umowę o pracę w celu nauki zawodu) mogą uzupełniać swoją wiedzę teoretyczną związaną z zawodem, do którego się przygotowują. Dodatkowo nauka zawodu może być realizowana przez ochotnicze hufce pracy (OHP) oraz pracodawców.

Wybrane zagadnienia kształcenia dualnego w Polsce

W latach 2018 i 2019 eksperci Uniwersytetu Technicznego w Dortmundzie prowadzili projekt sondażowy, którego celem było sformułowanie sugestii dotyczących dalszego rozwoju i poprawy jakości systemu TVET w Polsce. Naukowcy z Dortmundu spotykali się z licznymi podmiotami zajmującymi się kształceniem zawodowym, a przeprowadzone badanie dotyczyło przede wszystkim projektów z branży motoryzacyjnej i logistycznej.

Podsumowanie wyników tych badań stało się punktem wyjścia do cyklu czterech konferencji. Polsko-Niemiecka Izba Przemysłowo-Handlowa zaprasza do zapoznania się z rezultatami projektu: Rezultaty projektu badawczego Uniwersytetu Technicznego w Dortmundzie

Dowiedz się więcej:

1. Ministerstwo Edukacji Narodowej: szkolnictwo branżowe
2. Ośrodek Rozwoju Edukacji: szkolnictwo branżowe
3. Ośrodek Rozwoju Edukacji – doradztwo edukacyjno-zawodowe
4. Barometr zawodów – jednoroczna prognoza sytuacji w zawodach
5. Zintegrowany System Kwalifikacji
6. Polskie Biuro Eurydice
7. Edunet Poland -centrum kształcenia i podnoszenia kwalifikacji, które działa przy Polsko-Niemieckiej Izbie Przemysłowo-Handlowej

Inne materiały:

1. Mazik-Gorzelańczyk M. Kształcenie zawodowe w Polsce w perspektywie zmian i potrzeb gospodarki, Friedrich-Ebert-Stiftung Przedstawicielstwo w Polsce, Warszawa 2016
2. Chłoń-Domińczak, A.; Holzer -Żelażewska, D.; Maliszewska, A. (2018): Cedefop European public opinion survey on vocational education and training: Poland. Cedefop ReferNet thematic perspectives series
3. Kanał Instytutu Badań Edukacyjnych w serwisie internetowym YouTube